تاریخچه فلافل
فلافل با همه سادگی و دم‌دستی بودنش، تاریخچه‌ای غنی و کهن دارد. شاید به‌ظاهر گرد و چاقش نیاید، ولی این گوی خوشمزه مسیری دور و دراز را از مصر و شام و حجاز و عراق گذشته تا سرانجام به ساندویچ‌های ما رسیده است.
در کتاب‌های آشپزی در دسته شامی‌ها قرار گرفته، ولی قدمت و اصالت آن بسیار بیشتر از شامی، به‌ویژه انواع مدرن آن است. فلافل را اگر با کسره زیر ف بخوانی جمع فلفل است و برخی می‌گویند چون غذایی تند و تیز است، این اسم بر آن مانده است.
اگر آن را با فتحه روی ف بخوانی، داستانی متفاوت پیدا می‌کند که به زمان‌های بسیار دور و دیار مصر برمی‌گردد. می‌گویند فلافل ابداع مسیحیان مصر است. قبطیان مصر ایامی در سال را روزه می‌گیرند و در آن مدت از خوردن غذای گوشتی پرهیز می‌کنند و سراغ غذاهای گیاهی می‌روند. کلمه فلافل از ۳بخش «فا»، «لا» و «فل» تشکیل شده که در زبان قبطیان به معنی «کاملا از نخود» است.
این غذا از مصر به شام می‌رود و در شام پسندیده می‌شود و شهرت پیدا می‌کند. بعد هم پایش به سایر کشورهای خاورمیانه باز می‌شود. همین حالا هم در سوریه فلافل بسیار متفاوت و مفصل‌تر از ایران و سایر کشورهای منطقه پخته می‌شود. این مطلب هم قرار است به همین تفاوت‌ها بپردازد، زیرا فلافل را همه می‌شناسند و می‌خورند و حتی در خانه می‌پزند و نقل طعم و شیوه پخت آن حرف جدیدی نیست.
آسیاب نخود برای تهیه خمیر
در سوریه برای تهیه فلافل نخود را درشت و دانه‌دار آرد می‌کنند، بعد آن را با جوش شیرین، پیاز، سیر و جعفری مخلوط می‌کنند تا خمیر فلافل درست شود. به‌عنوان ادویه هم به آن فلفل سیاه، گشنیز و شوید خردشده و نمک اضافه می‌کنند. دست آخر هم رویش سماق و کنجد می‌ریزند و داخل روغن سرخ می‌کنند. بعید می‌دانم طعم چنین فلافل پر سبزی که سماق و کنجد هم دارد با آنچه ما در ایران می‌خوریم شباهت داشته باشد.
در فلسطین و لبنان فلافل در روغن زیتون سرخ می‌شود، فلسطینی‌ها فلافل را با نخود سبز هم درست می‌کنند که واقعا نمی‌دانم چطور می‌شود به آن فلافل گفت؟! لبنانی‌ها هم در ساندویچ فلافلشان سیب‌زمینی سرخ‌شده یا بادمجان سرخ‌شده می‌ریزند تا ساندویچ فلافلشان از دیگر کشورها متمایز باشد.
در عربستان تأکید روی خیساندن نخود است. دست‌کم ۲۴ساعت نخود را می‌خیسانند و گاهی تا چند روز آن را در آب می‌گذارند. نمک، فلفل، شوید، جعفری و گشنیز، ادویه‌های فلافل عربستانی است. فلافل به عراق که می‌رسد، آداب و رسوم پخت و خوردنش کمی فرق می‌کند، اول اینکه سبزی‌های آن حذف می‌شود و فقط کمی نمک، فلفل، سیر و پیاز چاشنی‌اش می‌کنند. نخود فلافل عراقی بعد ۱۲ساعت خیس‌خوردن چرخ می‌شود و به‌صورت قرص فلافل درمی‌آید. دست آخر هم که سرخ شد، همراه سس انبه در نان صمون (نان‌های لوزی شکل و کوچک که در عراق مرسوم است و به‌جای نان ساندویچی هم استفاده می‌شود) کنار خیابان به‌عنوان غذایی ارزان فروخته می‌شود.
اما می‌رسیم به داستان فلافل در ایران. فلافل از عراق به ایران می‌آید و در شهرهای مرزی و جنوبی کشور طرف‌دار پیدا می‌کند. در بسیاری از شهرهای ایران از جمله شهرهای استان ایلام، خوزستان، بوشهر و هرمزگان فلافل به همان سبک عراقی در نان‌های صمون و با سس انبه خورده می‌شود. البته اضافه‌کردن ترشی بندری و سس گوجه تند و برخی مخلفات دیگر به آن حاصل طبع تند و تیز پسند جنوبی است که در شهرهای دیگر ایران هم طرف‌دار پیدا کرده است.
فعلا هم آخرین ایستگاه سفر فلافل بعد از گذر از شام و لبنان و حجاز و عراق، میزهای سلف‌سرویس فلافل‌فروشی‌های شهرهای مختلف ایران است، جایی که فلافل به سلیقه مشتری سرو می‌شود و دیگر کسی به این کار ندارد که دارد فلافل را به رسم سوریه می‌خورد یا به آداب مردم عراق یا لبنان. چاشنی‌های روی میز روزبه‌روز بیشتر می‌شود و دست فلافل‌خورها برای پیچیدن ساندویچی با طعم جدید بازتر.
منبع: سایت شهرآرانیوز